Author - Gobinda Pokharel

के यी पत्नी पीडितले न्याय पाऊलान् ?

दुई छोरी र एक छोराकी आमा श्रीमानले कमाएको साह्रा सम्पत्ति लिएर भाग्दा कस्तो होला ? श्रीमान विदेश भएको मौका छोपी दुई वर्षको काखे छोरा अनि ५ र १० वर्षकी छोरीहरुलाई छाडेर भाग्दा के होला ? नानीहरुको अवस्था कस्तो हुदो हो ? नियमति फोन सम्पर्क हुदाहुदै पनि ३९ महिनापछि स्वदेश फर्कदा सहरावीहिन नानीहरु देख्दा ती अभागी बाबूलाई कस्तो भयो होला ? भोग्नेलाई नै थाहा हुन्छ !
मोरंग टाँडी–२का जितेनहाङ लिम्बू(नाम परिवर्तन) लाइ भयो यस्तै । ३९ महिनापछि मकाउबाट स्वदेश फर्कदा आप्mनो सहारा विहिन नानीहरुसँग भेट्दा उनी भक्कानिए । विदेशीहरुको गुलामी गरेर कमाएको पैसा उनकी श्रीमतीले लिएर भागिन् । मकाउ र इराकमा गरी साढे ६ वर्ष काम गरेर आर्जेको सम्पत्ति लिई तीन छोराछोरीलाई छाडेर भाग्दा ती निर्दयीलाई के भन्ने लिम्बूले सोच्नै सकिरहेका छैनन । न्यायको खोजीमा उनी भौतारिदै बीहिबार इलाका प्रहरी कार्यालय पुगे । कार्यालय परिसरमा उनले ‘श्रीमती हराएको’ विषयमा निवदेन दर्ता गराउदै आप्mनो विगतका दिनहरु सुनाउन थाले ।
२०५९ सालमा जितेनहाङले मोरंङ टाँडी–२का विरबहादुर माखिमकी एलिना भनेर चिनिने रुपमाया लिम्बूसँग विवाह बन्धनमा बाँधिएका थिए । सशस्त्र प्रहरीका जवान उनीे विवाह भएको चार वर्षपछि जागिर छाडी कमाउनका लागि भनेर इराका हानिए । मुलुकमा २०६३सालमा गणतन्त्र आउदै उनी आप्mनो सुनौलो भविष्य बनाउनका लागि भनी दुई वर्षकी छोरी र श्रीमतीलाई छाडेर इराका गएका थिए । जोखिमपूर्ण काम गर्दा इराकमा लिम्बूले मासिक दुई लाख १७ हजार पाउथे । ४१ महिनासम्म इराकमा रहदा उनले पटकपटक गरी श्रीमतीलाई करिब ५० लाख रुपैँया पठाएका थिए । श्रीमानले पठाएको रकमबाट रुपमायाले नि उर्लाबारी–२ स्कूलडाँडामा १६ धूर जमिन र टाँडी–२ स्थित चोक्टे भन्ने ठाँउमा घर सहित ८ रोपनी जमिन खरिद गरेकी थिइन् । घर घडेरी सबै श्रीमतीको नाममा थिए । २०६५ सालमा जितेनहाङ स्वदेश फर्के । २०७० सालसम्म स्वदेशमा रहँदा लिम्बू दम्पत्तिका अन्य दुई सन्तान जन्मिए । सुखमयले उनीहरुको जीवन व्यतित भइरहेको थियो ।
२०७० सालमा जितेनहाङको मकाउका लागि भिसा लागेपछि पुनःविदेशीए । ३९ महिनासम्म मकाउ बसिकेपछि उनी गत असोज २२ फर्कदा भयभित बने । मकाउमा रहदा श्रीमतीलाई पठाएको १६ लाखको के कुरा, उनले आप्mनो घर र घडेरी नै बेचिएको थाहा पाए । छोराछोरीको कान्ति विजोग देखे । घरमा श्रीमती थिइनन् । डेढ वर्ष अघि नै(२०७२ साल वैशाख) श्रीमती भागेको थाहा भए । छोराछोरीको अवस्था देखेर उनले आप्mनो आँशु थाम्न सकेनन् ।
घर र जग्गा गरी श्रीमतीले ७६ लाख बेची भागेको थाहा पाए । श्रीमतीले एक करोड १० लाख बराबरको सम्पत्ति लिएर भागेको पीडित लिम्बू बताए । टाउकमो ठूलो भज्रपात परेको बताउदै उनले भावुक हुदै भने–‘मलाई जोगी नै बनाएर भागिछे । कमसेकम छोराछोरीको त माया हुन्छ नि ! ’
‘घर घडेरी र नगद के कुरा, निष्ठूरीले मेरी बहिनीको दुईतोला सुन र घरको ६ तोला सुन समेत लिएर भागिछे’लिम्बूले भने–‘भाडामा बस्ने नै बनाइ । ’ हाल जितेनहाङ उर्लाबारी–१मा एक घर भाडामा लिई छोराछोरीका साथ बसेका छन् ।
प्रहरी कार्यालय परिसरमा लिम्बूले आप्mनो विगत सुनाइरहदा इलाका प्रहरी कार्यालय उर्लाबारीका प्रहरी निरीक्षक समेत भावुक देखिन्थे । भने–‘कानूनी अड्चनहरु धेरै नै छन् । पुरुष हिंसा देखीएपनि नेपालको कानूनमा यो सम्बन्धि कानून नै निर्माण भएको छैन । मानिस हराएको निवदेनको आधारमा श्रीमतीको खाजी गर्न मात्र सक्छौँ ।’
श्रमीतको खोजी गर्नका लागि जितेनहाङले ससुरालीकहाँ जादा समेत उल्टै हप्कादप्की खानुपरेको गुनासो गरे । आप्mना व्यथाहरु सुनाउदै श्रीमतीको खोजी गर्न आग्रह गर्दै उनले आफूलाई न्याय दिलाइदिन कानूनका ज्ञाताहरुसँग आग्रह समेत गरेका छन् । आप्mनो साहारका कोही नभएको उनले बताए ।

‘श्रीमती हराएको सूचना’निवदेन बढेः
चालू आर्थिक वर्षको कत्र्तिक पहिलो सातासम्म इलाका प्रहरी कार्यालय उर्लाबारीमा ‘श्रीमती हराएको’ निवेदन दिनेको संख्या ८ पुगेको छ । श्रीमान वैदेशिक रोजगारीमा रहदा छोराछोरीलाई घरमै छाडेर नगद र गरगहना लिएर भागेको भन्दै ‘श्रीमती खोजिदिन’भन्दै इलाका प्रहरी कार्यालयमा पीडितहरु आउने गरेका छन् । भागेका अधिंकाश अन्य केटासँग विवाह बन्धनमा बाँधिने गरेका छन् । श्रीमती अन्य केटासँग भागे पनि श्रीमानले अर्को केटीसँग विवाह गर्दा ‘बहुविवाह’मुद्दा लाग्ने डरले ती ‘श्रीमती पीडित’न्यायको खोजीमा भौतारिदै गरेका छन् ।
उर्लाबारी नगर क्षेत्रबाट चालू आर्थिक वर्षमा नगद सहित गरगहना लिएर भाग्नेहरुमा टाँडी–४की कमला पराजुली,उर्लाबारी–६की राधिका श्रेष्ठ,उर्लाबारी–४की सीता तामाङ,मधुमल्ला–७की आशा मगर,उर्लाबारी–६की जानुका राई रहेका छन् । भागेका ८ जना मध्ये दुई जना फर्केर पारिवारीक मिलापत्र गरेर बसेको इलाका प्रहरी कार्यालय उर्लाबारीका निरीक्षक राजकुमार राईले जानकारी दिए । इलाका प्रहरी कार्यालय उर्लाबारीको महिला तथा बालबलिका विभागकी सुनिता चौधरीका अनुसार भागेकाहरु अधिकांशले नगद लिएर गएको उजूरीहरु उल्लेख गरिएको जानकारी दिइन् । भागेका अधिकांशहरुको छोराछोरी रहेको तथा श्रीमान वैदेशिक रोजगारीमा आबद्ध रहेको चौधरीले बताइन्!

समस्या बन्दै अव्यवस्थित घडेरी प्ल्टीङ

भौतिक सुःख र सहरीया बन्ने होडमा धमाधम भौतिक संरचनाहरु निर्माण हुन थालेका छन् । विकासको द्योतक मानिने भौतिक संरचनाहरु निर्माण गरिए पनि जथाभावी रुपमा गरिने यस्ता क्रियाकलापले प्रकृतिक सौन्दर्यतामा मात्र नभएर वातवरणीय समस्या समेत निम्तन थालेको छ । खेतीयोग्य जमिनहरुमा धमाधम भौतिक संरचनाहरु निर्माण गरिनु नै खाद्य संकट निम्तिने खतरा बढ्न थालेको छ ।
तीव्र रुपमा भौतिक संरचनाहरु निर्माण तथा अव्यस्थित घडेरी प्लटीङले वातवरामा कस्तो प्रभाव परेको छ । सबैले बुभ्mनु जरुरी छ । ‘क्षणिक आनन्द’ प्राप्तिका लागि घडेरी व्यपारीहरु वातवरणीय समस्या निम्त्याउन लागि परेका छन् ।

जनमानसमा घडेरी प्लटीङले विकास हुने मानसिकता त्याग्न आवश्यक रहेको छ । वातावरणलाई अव्यवस्थित रुपमा गरिएको घडेरी प्लटीङले कत्तिको असर पु¥याइरहेको छ ? पैसाका लागि मरिमेट्नेहरुले उब्जनी हुने जमिनमा जथाभावी रुपमा भौतिक संरचनाहरु खडा गरी मरुभूमिकरणको खतरा निम्तयाउन थालेका छन् ।

बढ्दो अवस्थामा रहेको जनघनत्वका लागि उचित ठाँउको अवश्यकता पर्छ । यही कारणले पनि घडेरी व्यवसाय अहिले व्यापक रुपमा फस्टाइरहेको छ । तर, अन्नउब्जनी हुने जमिनमा नै ‘भूमाफिया’हरुले घर बसाल्न थाले भने अन्न उत्पादन कहाँबाट गर्ने भन्ने प्रश्न आउन थालेको छ । आजको फाइदाका लागि गरिने अव्यवस्थित सहरीकरणले भावी सन्ततिहरुका लागि घातक छ ।

उब्जनी जमिनलाई सदुपयोग गर्न आजको अवश्यकता रहेको छ । भूकम्पकले थलिको देश तथा आर्थिक संकटबाट ग्रसित देशमा कृषिजन्य पदार्थहरु निर्यात गरिनुपर्ने अवस्था आइसकेको छ ।
एउटा उदाहरण लिऔँ, कृषिकर्म गरिरहेको जमिनलाई खण्डीकरण गरे भौतिक संरचना बनाइयो भने त्यहा कस्तो समस्या आउन सक्ला ? उत्पादनमा कमी ।

बजार भाउ दिनानूदिन बढिरहेको छ । एक केजी अन्न किन्न १० रुपैँया तिर्ने मानिस आज एक दशकको समायवधिमा ६० रुपैँया हालेर किन्न बाध्य छ । महंगी बढ्नुको एउटा कारण यो पनि हो ।
कृषिप्रदान देश नेपालको अन्न भण्डार मानिने तराई क्षेत्रमा यतिबेला सहरीकरण बढ्दो छ । देशको कूल गृहस्थ उत्पादन घटेको घटै छ । यसतर्पm सरकारले ध्यान दिइरहेको पाइदैन । निति निर्माण बनाए पनि त्यो व्यवहारमा कार्यान्वयन भएको पाइदैन । अव्यवस्थित सहरीकरण तथा घडेरी प्लटिङ सबैको टाउको दुःखाइको विषय भए पनि व्यवसायीहरुलाई ‘फाइदा’ हो ।

जतातै महगीं र आर्थीक संकट परेको देश नेपालमा तीव्र रुपमा विकासित भइरहेको सहरीकरण र बढ्दो जसंख्या वृद्धिको परिणामा हो । महंगी र आर्थीक वृद्धिले जीवनस्तरलाई संकट बनाउदै छ । आफ्नो अस्तित्व जोगानका लागि मानिस संघर्षशील हुनुपर्ने अवस्था आउन थालेको छ ।
यही रुपमा अव्यवस्थित सहकरीकरण तथा घडेरी प्लटिङ बढिरहने हो भने मानिसले मानिसलाई नै सिध्याउने खेल खेल्न थाल्छ । चाल्र्स डार्विनको सिद्धान्त मानिसको हकमा पनि लागू हुने छ भन्न सकिने अवस्था छैन । उनले भनेभैmँ जसले बाँच्नका लागि संघर्ष गर्छ उसैको अस्तित्व सम्भव छ र मिहिनेत नगर्नेको मृत्यु निश्चित छ ।

सहरीकरणका लागि घडेरी प्लटीङ गर्ने गरिन्छ, जगजाहेर भएको कुरा हो । अन्न उब्जनी हुने जमिनमा सहरीकरण गर्न खोजियो भने उत्पादन बन्द हुन्छ । यसको प्रत्यक्ष प्रभाव भने यसले वातवरणलाई नकारात्मक असर पु¥याउँछ । वैज्ञानिक मान्यता अनुसार घडेरी प्लटीङ त्यस्तो ठाँउमा गर्न उपयुक्त मानिन्छ जहाँ अन्न उब्जनी हुँदैन र जमिन खेर गइरहेको छ । तर हाम्रो देशमा चाहि ठ्याक्कै उल्टो छ । अन्न भण्डारका रुपमा लिइने तराई क्षेत्रमा तीव्र रुपमा विकासित भइरहेको घडेरीकरणले निम्त्याएको अव्यवस्थित सहरीकरण भने जहाँ अन्न उब्जनी हुँदैन त्यहाँ कृषि गर्न खोजिन्छ । जनसङ्ख्या वृद्धिले गर्दा मागहरु बढ्छन् तर माग अनुसारको अपूर्ति नहुनाले मानिस जस्तो सुकै पनि मूल्य तिरेर भएपनि ऊ आफ्नो आवश्यकतालाई पूरा गर्नतर्पm लाग्दछ । भनिन्छ हाम्रो देश नेपालका करिब ६० प्रतिशत मानिसहरु कृषि पेशामा अबद्ध रहेका छन् तर माग अनुसारको उत्पादन हुन सकिरहेको छैन र सधैँ भारतबाट आयतित उत्पादनको भरमा पर्नु पर्छ अहिले कृषि गरेर उत्पादन हुने धान, चामाल,गहूँ, लसुन, आलु, प्याज समेत भारतबाट आयत गनुपर्ने बाध्यता छ । विगतका दिनहरुमा हामीले यतिधेरै आयत गर्नु परेको थिएन तर आज हामीले छदाछदैको उब्जनीहुने उर्वर भूमिलाई पैसाको प्रलोभनमा परी भू–माफियाहरुलाई दिनानूनिदिन ती हिरा उत्पादन हुने जमिनलाई बेचि रहेका छौँ ।

यदि हामीले धान फलाउने जमिनलाई भू–माफियाहरुसँगको मिलोमातोमा घडेरी प्लटीङलाई प्रोत्साहोन गरेका थिएनौँ भने आजको यो दिन देख्ने थिएनौँ । हामीले आजको फाइदालाई मात्र हेरेर पुग्दैन भविष्यलाई पनि मनन गर्न सक्नुपर्छ । यदि उर्वर भूमि तराईमा जताततै सहरीकरण गर्न खोजिए हामीले पनि कोरीयाली र खाडी मुलुकहरुका भैmँ शत्प्रतिशत अन्न विदेशी मुलुकहरुबाट आयततित गर्नुपर्ने दिनहरु न्आउला भन्न सकिन्न । कोरीयाली र खाडी मुलुकहरु त आर्थीक रुपमा विकिशित पनि छन् उनीहरुलाई आयत गर्न कुनै समस्या नपर्ला तर आर्थीक रुपमा विपन्न भएको हाम्रो देशमा ‘भोकमारी’को अवस्था सिर्जना होला भन्न सकिन्न ।

Gobinda Pokharel

उब्जनी हुने जमिन थोरै हुनु र मागहरु धेरै हुनाले महंगी बढ्ने गरेको यथार्थ सबैलाई थाहा नहुन पनि सक्छ । सबैलाई थाहा भएकै कुरा न हो जमिनमा कृषकले अन्न उब्जाएर अन्य विविध पेशा अँगालेका मानिसहरुको पेटमा चारो हालिदिने काम गर्छ । त्यही भएर पनि कृषक सबैको अन्नदाताको रुपमा चिनिएको छ । तर तिनै किसानहरुलाई माग अनुसारको अपूर्ति गर्नका लागि उनीहरुले विभिन्न विषादीको प्रयोग गर्न बाध्य हुन्छन् । र माग अनुसारको अपूर्ति त हुँछन् तर शरीरलाई चाहिने आवश्यक भिटामिन, प्राटिन, कार्बोहाइड्रेट अदि अति अवश्यक तत्वहरु ती कृषि जन्य उत्पादन(तरकारी, धान, गहूँ आदि)हरुमा कमी हुन्छन् । फलस्वरुप ती विषादी हालेको तरकारीको खानाले शरीर कमजोर हुन पुग्दछ र विभिन्न रोगहरुले सजिलै आक्रमण गर्दछन् जसले गर्दा हामी नै असुरक्षित हुन पुग्छौँ । यो समस्या अहिले देशभरमा छन् । अहिले अत्याधिक रुपमा विषादी टमाटर र खोर्सानीमा बढि प्रायोग हुने गरेको विभिन्न अध्ययन तथा अनुसान्धानले देखाएको छ । यो त एउटा अहिले हामीले भोगि रहेको समस्या हो । त्यही भएर जमिनलाई दुरपयोग होइन सदुपयोक गर्न जरुरी रहेको छ ।

पहाडी भेगमा तराई भेगमा भन्दा कम रुपमा अन्न उब्जनी हुने गरेको छ भने प्रशस्तै मात्रामा खेर गइरहेको जमिन पनि छन् त्यस्तो ठाँउमा सहरीकरण गर्न उपयुक्त मानिन्छ । जहाँ कृषि गर्नुपर्ने हो त्यहाँ प्लटीङ गरिन्छ र जहाँ प्लटीङ गर्नुपर्ने हो त्यहाँ कृषि गरिन्छ । त्यही भएर पनि हामीले आजका दिनसम्म प्रगति गर्न सकिरहेका छैनौँ । प्रायः खाडी मुलुकहरुमा अन्न उब्जनी कम हुने गर्छ र त्यहाँ भौतिक पूर्वाधारको विकाससँगै आर्थीक वृद्धिदरले तीव्र रुपमा गति लिइरहेको छ । उनीहरु उब्जनी नहुने जमिनको क्षेत्रफल भरी भौतिक संरचनाको निर्माण गर्छन् । तर हामी यसको ठ्याक्कै उल्टो छ । यसलाई हामीले एउटा सशुभ संकेतको रुपमा हामीले लिनु जरुरी रहेको छ ।

हुन पनि हो कुनै पनि ठाँउको स्वरुप बदलिने किसिमको कार्य नै परिवर्तन हो । चाहे त्यो नकारात्मक पक्ष नै किन नहोस् । तर नेपाली समाजमा भौतिक रुपका संरचनाहरु निर्माण हुनलाई नै विकासको प्रमुख अंगका रुपमा लिएको पाइन्छ । यही उर्लाबारी नगरपालिका कै कुरा गरौँ तीव्र रुपमा विकासित भइरहेको अव्यवस्थित घडेरी प्लटीङमा निर्माणाधिन भौतिक संरचनाहरु र निर्माण भइसकको संरचनाहरु, आम मानिसले विकास भनेकै नयाँ नयाँ संरचनाहरु निर्माण हुनु भनेर । विचरा ! निर्दोष मानिसहरुलाई के थाहा यही भौतिक संरचना निर्माण गर्नका लागि सधैँभरी लाखौँ रुपँैया दिलाउन सक्ने उर्वर भूमि जमिन भू–माफियाको प्रालोभनमा परी मासिदै गएको । यो ती सबै मानिसहरुले बुझन जरुरी रहेको छ । सारकारले उर्वरभूमि विनाशलाई रोक्नका लागि कडा कानूनको व्यवस्था ल्याउन जरुरी रहेको छ । विशेष गरी सरकारले उब्जनीहने जमिनलाई घडेरी प्लटीङ गर्न खोज्नेलाई कारवाहीको दायारमा ल्याउन सके वातावरण संरक्षणमा टेवा पुग्नेछ भने अर्को तर्पm विभिन्न प्रकृतिक प्रकोभको भय पनि कम हुने छ । यस्तै घडेरी प्ल्टीङको सट्टामा घडेरी व्यवपारीहरुले ‘ग्रप हाजिङ’ गर्न सक्छन् । गुप्र हाउजीङमा एउटा ठूलो धेरै तल्लाको घरको निर्माण गरिन्छ र त्यहाँका प्रत्येक फ्ल्याटमा एक परिवार बस्न सक्छन् जसले गर्दा थोरै जमिनमा पनि धेरै परिवारहरु सजिले बस्न सक्छन् । यो सिस्टम अहिले राजधानी लगायत देशका अन्य सहर जस्तै पोखरा,विराटनगर आदि विभिन्न सहरहरुमा थालनी भैसकेको छ । आजैबाट हामीले जमिनको सदुपयोक गरेर यो धर्तीलाई जोगाउने की पैसाको प्रलोभनमा परी उब्जनी हुने जमिनलाई भू–माफियाहरुको हात लाग्न दिने यो कुराको मनन तपाईँहरु आपैmँ गर्नुहोस् ।